Ömer GÜNGÖR

HASBEK KÖYÜ VE ÇEVRESİNDE KULLANILAN ALET VE EDAVATLAR:

TANDIR .

Yere çukur kazılarak yapılan özel bir fırına Tandır denir. Tandırın bulunduğu mekana tandırlık denir.Yer kazılarak yerleştirilen tandır ağız Çapı: 55 cm, taban çapı: 80 cm, Yüksekliği: 100 cm, olan kesik koniyi andıran bir silindirdir. Gömülme yeri eşilirken, KÜVLE (KÜLLE ) deliği için tandır eşildiği yerden tandırlık dışına kadar  kanal açılır. Tandır  yapılırkan bu kanalın etrafı ve üstü çökmeyecek tarzda doldurulur. Tandır yanarken  Havayı  buradan alır. Odunların iyi tutuşması için tandır eğişi ile karıştırılır. zaman zaman küvle (Külle) bir bez veya kadınların elbiselerinin etekleri yardımıyla havalandırılır.Tandırın üstüne yufka ekmek pişirmek için saç konur bu saç üzerinde yufka pişirilir.Çörek  yapmak için bir saç tandıra ters konarak çukur kısmı üste gelecek şekildi, bir saç da çukur kısmı alta gelecek şekilde üstüne konur.Altdan tandır yanar üstten ise sacın üzerine kemre, odun vb. malzeme yakılarak iki sacın arasında bir içerisinde çörek vb. malzemeler pişirilir.

YÜN TARAĞI.

Yünün çapaklardan içerisindeki yabancı maddelerden temizlenmesi için kullanılan bir  malzeme. Fabrikalar kurulmadan evvel, el ile yapılırdı bu iş. şöyle ki;yün tarağı iki bacak arasında kıstırılır. bir tutam yün alınır. önce yün tarağının dişlerine geçirilir. sonra kuvvetle iki yana çekilir. ayrılır yani.. Çapaklar ve yabancı maddelerin bir kısmı bu suretle tarağın dişleri arasında takılır. Yünler temizleninceye kadar  tarak dişine geçirilme ve ikiye ayırma işlemi devam eder. 

ÜZERLİK (YÜZELLİK).

Halk arasında “Nazar Otu”  olarak bilinir.Bölgemizde daha çok süs eşyası olarak kullanılır. Sedef otugillerden, yaprakları almaşık, çiçekleri beyaz renkte, susama benzeyen tohumları acı olan, halk hekimliğinde tedavi amaçlı, tütsü olarak kullanılan bir bitki, Bu  bitkinin tohumlarından yapılan nazarlık veya süs olarak kullanılan eşya. Emir dikenliler familyasından beyaz çiçekli, özellikle aşırı derecede otlatılmış alanlarda bol miktarda bulunan, meyvelerinden nazarlık yapılan, içerdiği beta-karbolin alkaloitleri nedeniyle mera hayvanlarında eş güdüm bozukluğu ve felçle belirgin zehirlenmelere neden olan, çok yıllık otsu bitki, nazarlık, orta Anadolu da yetişir.

GAZ FENERİ.

Geceleri sabit ve gezici aydınlatma için kullanılır.Ortasında bulunan cam şişe hariç metalden yapışmıştır.Gaz feneri üç kısımdan oluşur.Alt kısmı gaz deposu, orta kısmı cam şişesi ve gaz deposuna sarkıtılmış fitil, üst kısmında  hava alma yeri mevcuttur. Depoya gaz konur gaz deposuna sarkıtılmış fitil  gazı emerek yanması sağlanır.Fitil ucu yandıkça ayar kolu ile yukarı çıkarılır  bu işleme fitil bitinceye kadar devam edilir.Ortadaki şişe çıkarılarak fitil ateşlenir ve cam şişe tekrar takılarak aydınlık elde edilir.

HEYBE.

At, eşek vb. binek hayvanlarının eyeri üzerine geçirilen veya omuzda taşınan, içine öteberi koymaya yarayan, kilim veya halıdan yapılmış iki gözlü torba.
Kıl, yün ve kendir lifinden dokunarak içine çeşitli şeyler konup, bir yerden bir yere taşımaya yarayan iki gözlü ev eşyâsı. Heybe omuza veya at, eşek, bâzı bölgelerde de öküz sırtına konabilir. heybenin iki gözü arasındaki kısmın ortası ekseriyetle yarık olur.

At veya merkebin veya katırın sırtındaki eyerin kaşına takılıp, iki gözü yanlardan aşağı sarkıtılarak dengeli durması sağlanır. omuz heybeleri ise daha küçük olup, delik kısmından boyuna geçirilir.
Heybenin bir gözü arkada bir gözü önde olur. heybe daha çok köylerde kullanılır. tarlaya, bağa, bahçeye giderken, yiyecek ve içecekler konduğu gibi küçük eşyâlar da konur. pazardan alınan yiyecekler de heybeye konarak taşınır. daha süslü heybelerin gözlerinin yüzüne halı kaplanır.Ağızları kilitli olanları da vardır.

HURÇ.

Genellikle yelken bezinden veya meşinden yapılmış büyük heybe. Çeşitli kumaşlardan yapılan, içerisine battaniye, yorgan vb. eşya konulan özel çanta.

Bizim yörede heybenin benzeri olarak kullanılır.Heybe  özel yerlerde ve özel günlerde kullanılır her zaman kullanılmaz.Hurç  ise günlük olarak kullanılır.

GAZOCAĞI.

Mutfakta en kullanışlı ve pratik yemek ya da çay pişirme gereci. Gaz ocağının, ispirto haznesi dediğimiz ve minare şerefesine benzeyen çanağa ispirto kutusundan bir miktar ispirto döküp, kibritle yakarak gazın geçiş yapacağı tüm içi delikli boş borular ile birlikte gazın püskürtme memesinin de ısıtılması sağlanır. İspirto çanağındaki ispirto yanarak tükenir ve söner. Daha sonra gaz ocağının teknesindeki pompa çubuğunu seri şekilde bir ileri bir geri çekerek gaz haznesindeki gazın hava ile karıştırılarak sıkıştırılması sağlanır. Sıkışan gaz, gaz teknesinin tam ortasındaki ince gaz borusuna monte edilmiş püskürtme memesinden alevlik dediğimiz yanma yerine doğru basınçla hücum eder. Siz de bir kibrit çakarak, bu alevliğin tepesindeki yanma başlığına yaklaştırdığınızda, mavi renkli bir alevle yanmaya başlar. Bu arada çok ta kuvvetli bir yanma sesi duyulur ve gaz ocağına kullanmaya hazırdır. Bazen gaz ocağının gaz teknesinde, gaz yağından oluşan ufak tefek tortulardan dolayı gazın alevliğe doğru çıkış yaptığı incecik püskürtme memesinin deliğini tıkar ve gaz ocağının sönmesine sebep olur. Hemen bir gaz ocağı iğnesinin ucuna monte edilmiş incecik sert teli bu tıkanan ince deliğe batırır, tıkanan nesnenin dışarı atılmasını sağlanır. Bir kibrit daha yakarak, alevliğin başlığına doğru tutup, gaz ocağının tekrar yanmasını sağlanır.

KİPRİKLİ TABAK.

İki parçadan oluşur.Birincisi metalden yapılmış kalaylı tabak, ikincisi bu tabak üzerine ters konan  çukur kalaylı yayvan tas.Yemeklerin sıcak yenilmesi için bir yerden bir yere taşımak ve yemeği dış etkenlerden korumak (hijyenliğini korumak) için kullanılan mutfak gereci.

ARABAŞI ÇORBASI TASI.

Kış günlerin yenen arabaşı çorbasının konulduğu ve servis edildiği mutfak gereci.

İBRİK.

Su ve sulu şeyler koymaya yarayan kulplu, emzikli kap Kulplu ve emzikli su kabı toprak, teneke, bakır vs. madenden yapılan emzikli su kabı; abdest almaya, çay pişirmeye yarayan çeşitli tıp ve büyüklükteki kaplardır.

KAĞNI.

İki tekerlekli, tekerlekleri dingile bağlı çift öküz veya camızla çekilen ekseriya yük taşımada kullanılan araba.

AT ARABASI.

Çeşitli yükleri taşımak için kullanılan atların çektiği  2 veya 4 tekerlekli arabalardır.

TAVUK SULUĞU.

Kümes hayvanlarının su içtiği bir gereç.Topraktan,Taştan, ağaçtan vb. maddelerden yapılır.

ELEK.

Taneli veya un gibi toz durumunda olan şeyleri yabancı maddelerden ayıklamak veya incesini kabasından ayırmak için kullanılan, tahta bir kasnak ve tek tarafa gerilmiş, gözenekli tel, kıl, bez vb.nden oluşan araçtır.

KALBUR.

Tahıl ve başka iri taneli maddeleri elemek için kullanılan büyük delikli ya da seyrek telli elek

TIRPAN.

Uzun bir sapın ucuna tutturulan, ot, ekin vb. biçmeye yarayan, hafifçe kıvrık, uzun çelik bıçak 

ŞİNİK.

Tahıl için kullanılan, sekiz kiloluk ölçek.

LOĞ TAŞI.

Toprak damlarda, yollarda toprağı ezmek için kullanılan taş silindir.Anadolu  köylerinde toprak damlı evlerin çatısı üzerindeki toprağın sıkılaştırılmasında kullanılan bir tür baskı aracıdır. Loğtaşı ile sıkılaştırma sonucu damdan içeri yağmur suyu geçmez.

KÜP.

Su, pekmez, yağ gibi sıvıları ya da un, buğday gibi tahılları saklamaya yarayan, geniş karınlı, dibi dar toprak kap

KARASABAN.

Çiftçilerin hayvan gücüyle  kullanmış oldukları ağaçtan yapılan  tek bir işlemde toprağı yarmayı, sökmeyi ve alt-üst etmeyi sağlayan bir tarım aleti.

PULLUK.

Çiftçilerin hayvan gücüyle  kullanmış oldukları metalden  yapılan  tek bir işlemde toprağı yarmayı, sökmeyi ve alt-üst etmeyi sağlayan bir tarım aleti.

BEL.

Toprağı aktarmaya veya işlemeye yarayan, uzun saplı, ayakla basılacak yeri tahta, ucu sivri kürek veya çatal biçiminde bir tarım aracı

DİRGEN.

 Genellikle harmanda sapları yaymaya yarayan demirden, çatallı bir tarım aracı

SIYIRGI: Harmanda ürün tanelerini ve samanı bir yere toplamaya yada damlardan karı kürümeye yarayan araç.

YABA.

Harman savurmakta, saman atmakta kullanılan, çatal biçiminde, tahtadan tarım aracı, 

SABUNDURUK.

Kağnı arabalarında mazının yanmasını önlemek için sürülen bezir yağının, sabun suyunun, yoğurdun konduğu teneke ya da boynuzdan kap. Genellikle manda, öküz boynuzun yapılır.

GAZ LAMBASI.

İçine konan gaz yağını bir fitil yardımıyla yakan, şişeli, türlü biçimlerde lamba; Gaz lambaları beş parçadan oluşur. En altta küçük bir gaz tankı, hemen üzerine eklenmiş bir gaz ayar çarkı, çarkı da içine alan gaz deposu, çarkın içinden geçerek şişenin içine giren bir fitil ve en üstte, alevi koruyacak ince ve kırılgan gaz lambası şişesi.

İDARE (ŞİNANAY) LAMBASI.

İdare lambası, sac veya tenekeden yapılmış bir aydınlatma aracıdır. Ters huniye benzer. Alt kısmındaki hazne kısmına gaz yağı konulur. Üstten boruya benzer kısmından içinde yağ bulunan haznenin içine bir fitil salınır ve
fitil gaz yağını bünyesine çeker. Fitil kav veya kibritle yakılarak geceleri aydınlanması sağlanır. İsli yanar ve çok yandığında gaz yağı kokusu ve duman baş ağrısı yapar.

KÜLEK.

Bal, yağ, yoğurt vb. şeyler koymaya yarar tahta kova.

KÜPELİ KAZAN.

İki yanı kulplu kazan, bulgurluk buğday  kaynatmak, çamaşır yıkamak için su ısıtmak vb. işler için kullanılır.

KIRKLIK.

Koyun ve keçi yününü kırkmak için kullanılan makas.

ORAK.

Ekin biçmekte kullanılan, yarım çember biçiminde yassı, ensiz ve keskin metal bir bıçakla, buna bağlı bir saptan oluşan ekin biçme aracı.

BICAKLIK.

Mutfak veya yemek yenen odanın duvarlarına ahşaptan yapılan raf, bu raflara mutfakta ve yemek odasında bulunan kap-gacak  ve her türlü malzemelerin konulduğu raf.

Not.Yukarıdaki alet ve edavatların  büyük kısmı teknolojinin gelişimiyle kullanılmamaktadır.Yöremizde kullanılan veya  kullanılmayıp da  yazılmayanlar olabilir.Bildirilmesi durumunda yayınlanacaktır.

Resimler ve düzenleyen:Ömer GÜNGÖR